فهرست مطالب
چگونگی قرارداد با پیمانکار تأثیر مستقیم بر روند اجرای پروژه دارد. اگر بتوانیم با پیمانکار بیواسطه ارتباط داشته باشیم، قطعاً توانستهایم سرعت اجرای پروژههای عمرانی را ارتقا بخشیده، بر دقت انجام کارها بیافزاییم و باعث کنترل بهتر و کیفیت بالاتر ساختوسازها شویم.
قرارداد EPC (طراحی، تامین تجهیزات و ساخت) از انواع قراردادهای پیمانکاری است که امروزه تقریباً در تمامی پروژههای عمرانی مورد استفاده وسیع قرار گرفته است. به همین دلیل لازم است تا به طور جامع به این نوع قراردادها پرداخته شود.
قرارداد EPC (طراحی، تأمین تجهیزات و ساخت)
چگونگی قرارداد با پیمانکار تأثیر مستقیم بر روند اجرای پروژه دارد. اگر بتوانیم با پیمانکار بیواسطه ارتباط داشته باشیم، قطعاً توانستهایم سرعت اجرای پروژههای عمرانی را ارتقا بخشیده، بر دقت انجام کارها بیافزاییم و باعث کنترل بهتر و کیفیت بالاتر ساختوسازها شویم.
فازهای یک پروژه با این قرارداد
فاز خرید یا تدارکات (Procurement): در این مرحله اقلام ، تجهیزات و مواد مورد نیاز جهت اجرای پروژه تهیه میگردد. در این مرحله معمولا پیشرفت پروژه بر اساس مراحل خرید و هزینه (در برخی موارد زمان یا ترکیبی از هزینه و زمان) لازم جهت تکمیل خرید برنامه ریزی و کنترل میشود.
فاز نصب یا اجرا (Construction): در این مرحله تجهیزات و مواد پروژه نصب یا اجرا میگردند. در این مرحله معمولا پیشرفت پروژه بر اساس احجام و مقادیر کاری لازم جهت تکمیل خرید تجهیزات صورت میگیرد.
پیشنیازهای قرارداد EPC چیست؟
قرارداد EPC نوعی روش کار دست باز میان پیمانکار و کارفرما است. روشی که برای هر دو طرف قرارداد سودمند است. اما به صرف علاقه انجام چنین روشی نمیتوانید قرارداد EPC را تدوین نمایید. زیرا مسیر اجرای این قرارداد مستلزم تأمین پیش نیازهایی است که به قرار زیر هستند.
پیمانکار باید توانایی تعریف دقیق و کامل پروژه را داشته باشد. قاعدتاً با یک پیمانکار کمتوان نمیتوانید قرداد EPC را اجرایی کنید. عموم پیمانکاران در روشهای اجرایی توانمند هستند. اما مهارت طراحی از مقدمات کار در قرارداد EPC میباشد. لذا لازم است تا با پیمانکار با توانایی اجرای تمامی مراحل پروژه کار کنید.پیمانکار باید مهارت مدیریت پروژه را داشته باشد. صرفاً با توانایی طراحی و یا اجرایی، پروژههای عمرانی ساخته نمیشوند. مدیریت اصل کلیدی است. بدون مدیریت یکپارچه هر پروژهای محکوم به شکست است. پیمانکار قرارداد EPC باید مهارت کافی برای مدیریت چنین پروژههایی را داشته باشد.تأمین اعتبار مورد نیاز پروژه از سوی سرمایهگذار انجام پذیرد. وقتی دست بازی برای پیمانکار فراهم کردهاید، باید از قبل برای انجام کارهای او نیز اعتبار لازم را تأمین کرده باشید. بدون سرمایه کافی نمیتوانید قرارداد EPC را به درستی اجرا کنید.پیمانکار باید از ویژگیهای عمومی و تخصصی برخوردار باشد. یعنی هم توانایی کار اجرایی داشته باشد و هم بتواند در سطح مشاور فعالیت کند.لازم است تا تمامی مشخصهها و الزامات فنی و قانونی در ابتدای کار انجام پذیرد. در همان ابتدای کار باید تمامی مراحل انجام پروژه پیش بینی شده و مقدار اعتبار لازم برای اجرای عملیاتها استخراج شود. تنها در صورت تثبیت قانونی تمام مسئولیتها میتوانیم قرارداد EPC را اجرایی کنیم.قرارداد EPC در قوانین ایران
خود دولت از اصلیترین مجریان قرارداد EPC است. در حال حاضر بخش بزرگی از قراردادهای صنایع بزرگ مانند صنایع فولاد، پتروشیمی، نفتی و حتی برق و مخابرات تحت شرایط EPC انجام میشود. در قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه به قراردادهای EPC اشاره شده است. در ماده 31 قانون برنامه چهارم توسعه، دولت موظف می شود که برای افزایش کارآمدی پروژه های سرمایه گذاری و ساخت و ساز، حداقل 40 درصد از قراردادهای پیمانکاری خود را تحت شرایط EPC اجرایی کند.
این قانون با هدف افزایش کارآمدی و اثربخشی طرحهای دولتی تدوین شده است. به نوعی دولت متوجه شده است که گیر کارهایش در واسطهگری میباشد. حالا تصمیم دارد تا با اتکا به روشهای EPC از قید واسطهگری رها شده و روند اجرای پروژههای خود را سریعتر کند.
قانون اجرای قرارداد EPC از سال 1390 به طور کامل تدوین شده است و هماکنون در سطح کشور توسط خود دولت تمام و کمال اجرا میشود. دولت برای تمامی شرایط کار تحت قرارداد EPC پیش بینیهای لازم را انجام داده است تا خیال هر دو طرف قرارداد اعم از سرمایهگذار و پیمانکار را آسوده سازد.
پیشنیازهای قرارداد EPC چیست؟
قرارداد EPC نوعی روش کار دست باز میان پیمانکار و کارفرما است. روشی که برای هر دو طرف قرارداد سودمند است. اما به صرف علاقه انجام چنین روشی نمیتوانید قرارداد EPC را تدوین نمایید. زیرا مسیر اجرای این قرارداد مستلزم تأمین پیش نیازهایی است که به قرار زیر هستند.
پیمانکار باید توانایی تعریف دقیق و کامل پروژه را داشته باشد. قاعدتاً با یک پیمانکار کمتوان نمیتوانید قرداد EPC را اجرایی کنید. عموم پیمانکاران در روشهای اجرایی توانمند هستند. اما مهارت طراحی از مقدمات کار در قرارداد EPC میباشد. لذا لازم است تا با پیمانکار با توانایی اجرای تمامی مراحل پروژه کار کنید.پیمانکار باید مهارت مدیریت پروژه را داشته باشد. صرفاً با توانایی طراحی و یا اجرایی، پروژههای عمرانی ساخته نمیشوند. مدیریت اصل کلیدی است. بدون مدیریت یکپارچه هر پروژهای محکوم به شکست است. پیمانکار قرارداد EPC باید مهارت کافی برای مدیریت چنین پروژههایی را داشته باشد.تأمین اعتبار مورد نیاز پروژه از سوی سرمایهگذار انجام پذیرد. وقتی دست بازی برای پیمانکار فراهم کردهاید، باید از قبل برای انجام کارهای او نیز اعتبار لازم را تأمین کرده باشید. بدون سرمایه کافی نمیتوانید قرارداد EPC را به درستی اجرا کنید.پیمانکار باید از ویژگیهای عمومی و تخصصی برخوردار باشد. یعنی هم توانایی کار اجرایی داشته باشد و هم بتواند در سطح مشاور فعالیت کند.لازم است تا تمامی مشخصهها و الزامات فنی و قانونی در ابتدای کار انجام پذیرد. در همان ابتدای کار باید تمامی مراحل انجام پروژه پیش بینی شده و مقدار اعتبار لازم برای اجرای عملیاتها استخراج شود. تنها در صورت تثبیت قانونی تمام مسئولیتها میتوانیم قرارداد EPC را اجرایی کنیم.
ویژگیهای قرارداد EPC چیست؟
۱- انتقال مسئولیت همه جانبه و ریسک هاي اجرای پروژه به پیمانکار
مهمترین ویژگی قراردادهای EPC اینست که با امضای این قرارداد تمامی مسئولیت های پروژه شامل طراحی، مهندسی، تدارکات، ساخت به پیمانکار منقل می شود. از آنجایی که نیازهای طراحی، تامین، تجهیزات و ساخت دارای پیوستگی هستند، این به نفع کارفرماست که مجموعه این فعالیت ها را بر عهده یک پیمانکار قرار دهد و در نتیجه جبران خسارت های احتمالی اجرا را نیز از او بخواهد.
۲- قیمت تثبیت شده (مقطوع) در قراردادهای EPC
قراردادهای EPC با قیمت مقطوع منعقد می شوند. به این صورت که در قرارداد پیمانکاری از همان اول روی قیمت توافق می شود و پیمانکار ملزم است که پروژه را با همان قیمت به اتمام برساند. در این صورت خود پیمانکار مسئول مدیریت هزینه ها و جبران هزینه های بیش از اندازه خواهد بود. پیمانکار فقط در صورتی می تواند هزینه اضافی مطالبه کند که کارفرما در طول انجام کار روند تکمیل پروژه را دچار اختلال و تاخیر کند. در این حالت پیمانکار هزینه های تحمیل شده به دلیل تاخیر کارفرما را مطالبه یا به اصطلاح “کلیم” می کند.
۳- امنیت
معمولا در اکثر قراردادهای ساخت، برای حفاظت از منافع کارفرما رایج است که چنانچه پیمانکار به تعهدات خود ذیل یک قرارداد عمل نکند، میبایست از قبل ضمانت اجرایی ارائه نماید. این شرایط برای قراردادهای EPC نیز قابل اجرا است. این امنیت میتواند در قالب ارائه ضمانت بانکی، ضمانت شرکت مادر، ضمانت پیش پرداخت (در صورت پرداخت آن توسط کارفرما) و یا امنیت نگهداری اعمال بشود.
4- ضمانت اجرا
ضمانت اجرایی پیمانکار EPC نسبت به تعهدات خود ذیل قرارداد EPC، مستلزم داشتن تضمین کیفیت است. بهطور معمول، این قرارداد حاوی مقرراتی است که در صورت عدم اجرای تعهدات پیمانکار، آنان را ملزم به ارائه ضمانتهای اجرایی با پشتوانه جبران خسارات به کارفرما میکند.
5- تحویل، آزمایش و راه اندازی:
یکی دیگر از پاسخها به پرسش ویژگیهای قراردادهای EPC چیست؟ این است که مفهوم تحویل ذیل یک قرارداد EPC با توجه به جنبه کلید در دست بودن آن از اهمیت اساسی برخوردار است، به این معنی که به سبب بالا بودن مسئولیت اجرایی پیمانکار، میتواند در خصوص شیوه طراحی و روش ساخت پروژه آزادی عمل نسبی داشته باشد. از دیگر مسئولیتهای پیمانکار EPC آزمایش و راه اندازی است که به عنوان بخشی از فرآیند قبل از تحویل و تکمیل نهایی پروژه شناخته میشود.
6- شرط بقای مسئولیت در این نوع قرارداد
همانطور که گفته شد، پیمانکار باید در زمان مشخص پروژه را آماده و به کارفرما تحویل دهد. همچنین هر پروژه ممکن است با عیبهایی همراه باشد که لزوماً این عیبها در زمان تحویل آشکار نیستند. به همین دلیل و برای پوشش عیبهای پنهان، شرط بقای مسئولیت پیمانکار EPC از شروط رایج در این قرارداد و دارای اهمیت بسیار زیاد میباشد.
7- تاریخ تثبیت شده (قطعی) تکمیل پروژه:
تاریخ تکمیل یا به صورت یک تاریخ تثبیت شده و قطعی و یا در قالب یک دوره زمانی مشخص از شروع قرارداد EPC است که تا آن زمان، پیمانکار EPC ملزم به تکمیل پروژه است. اگر تاریخ اتمام تثبیت شده محقق نشود، پیمانکار مذکور مسئول جبران خسارات خواهد بود.
8- اهمیت بند فورس ماژور
از آنجاییکه قراردادهای EPC با قیمت مقطوع و زمان تحویل مشخص منعقد می شوند، ذکر بند فورس ماژور در این قراردادها اهمیت ویژه ای دارد. پیمانکار می تواند با استناد به وقوع تغییراتی در شرایط پروژه و افزایش هزینه ها به بند فورس ماژور استناد نماید و از مسئولیت اجرایی خود شانه خالی کند به همین دلیل تعیین واضح حدود بندهای فورس ماژور در این نوع قرارداد اهمیت بسیار زیادی دارد.
مزایا و معایب استفاده از قراردادهای EPC
مزایای استفاده از قراردادهای EPC
معمولاً سریعترین روش اجرای پروژه میباشد.صرفه جویی در هزینه و زمان
داشتن قیمت اولیه قطعی، هزینه انجام پروژه و جدول زمان بندی اولیهاطمینان کارفرما از مبلغ نهایی و زمان قطعی پایان کاریک مجموعه مسئول طراحی و ساخت است و کارفرما تنها با یک واحدمسئول(پیمانکار) سرو کار دارد.بهبود مدیریت ریسک برای کارفرماارتقای قابلیت ساخت داخل کشور و نوآوریاستفاده از تأمین مالی به صورت فاینانس در این روش با سهولت بیشتری صورت میگیرد.پیمانکار دارای آزادی عمل بیشتری در زمینه انتخاب تجهیزات و تکنیک های اجرایی بوده و همچنین وابستگی خاصی به فعالیت های دیگران و پیروی از برنامه زمانبندی آنها ندارد.مالک در مقابل تغییر قیمت مواد و مصالح، نیروی انسانی و امثال آن محافظت می شود.درگیرشدن پیمانکار در امر طراحی
معایب قرارداد EPC
اختیارات کارفرما در این سیستم بسیار محدود است.کاهش ریسکهای پروژه در این سیستم به پیمانکار توانمند تری نیاز دارد.با توجه به هدفگذاری زمان کمتر در این ساختار، تامین مالی از اهمیت بالایی برخوردار است.پیمانکار تمایل به استفاده از تجهیزات و شیوهها و نیروهای با هزینه کمتر دارد که ممکن است باعث افت کیفی پروژه شود.تهیه نقشههای اجرایی زیر پوشش مجری و تحت تاثیر وی است.به دليل بيشتر شدن مسئولیت پیمانکار، مبلغ قرارداد معمولا بالا مي باشد.هر نوع قراردادی مزایا و معایب خودش را دارد. قراردادهای EPC بیشتر برای پروژه های بزرگ صنعتی مانند پتروشیمی، پالایشگاه، کارخانه و …. بکار می رود. پیمانکار EPC باید در حوزه مهندسی، تدارکات و ساخت صلاحیت و تخصص کافی داشته باشد. اگر پیمانکار در هر کدام از فاز های طراحی، اجرا، مهندسی دارای صلاحیت کافی نباشد، پروژه با اشکال روبرو خواهد شد. مهمترین فاکتوری که کارفرماها را جذب قراردادهای EPC می کند، عدم نیاز به نظارت و درگیری در پروژه و سرعت انجام کار است. بنابراین در انتخاب پیمانکار EPC باید به کیفیت کار، سابقه و مجرب بودن پیمانکار توجه داشته باشید.
محدودیتهای قرارداد EPC چیست؟
لازم است تا در کنار مزایای قرارداد EPC به محدودیتها و حتی معایب این روش کار نیز اشاره کنیم. البته اگر نگاه سرمایهگذار و حتی پیـمانکار از ایـدههای سنتـی به روشهای مـدرن مدیریـتی تغییـر کند، بسیـاری از این موارد دیـگر در لیـسـت معایـب قــرارداد EPC قرار نمیگیرند. این موارد به قرار زیر هستند.
کارفرما اختیارات محدودی دارد.ریسک کار برای پیمانکار زیاد است.سرعت اجرای پروژه زیاد است که گاهاً از سرعت تأمین مالی پروژه جلو میزند.ممکن است پیمانکاران برای کاهش هزینهها به سمت استفاده از روشها و تجهیزات و نیروی کار ارزانتر تمایل پیدا کنند. در این صورت احتمال افت کیفیت وجود دارد.مجری پروژه مسئول تهیه نقشههای طراحی پروژه است. در این صورت ممکن است پیمانکار با اطلاع از محدودیتهای خود برخی ملاحظات طراحی را در نظر نگیرد.در قانون برای تمامی این مشکلات راهحلهایی پیش بینی شده است. حتی کارفرما میتواند در صورت قصور پیمانکار از اوشکایت کند. از طرفی پیمانکار نیز میتواند دعوی حقوقی خود در چگونگی تأمین مالی پروژه را مطرح نماید. در هر صورت این ماجرا بدترین شرایط محتمل در اجرای قرارداد EPC است. اما به هر صورت سازوکار قانونی لازم برای چنین مشکلاتی و عبور مناسب از آنها پیش بینی شده است.روشهای سرمایهگذاری در قرارداد EPC
سرمایهگذاری در قرارداد EPC به سه روش انجام میشود.
کارفرما و یا نهاد دولتی و خصوصی سرمایه اجرایی پروژه را تأمین مینماید. این روش تأمین سرمایه متداولترین روش قرارداد EPC است. در این روش کارفرما تمام و کمال در جایگاه سرمایهگذار قرار دارد.پیمانکار سرمایه کافی برای اجرای پروژه را تأمین مینماید. این روش زمانی انجام میشود که کارفرما در لحظهی آغاز پروژه بودجه کافی اجرای پروژه را نداشته باشد. در این صورت پیمانکار سرمایه انجام پروژه را تأمین مینماید. اما پس از پایان پروژه و حتی ممکن است بنا به نوع قرارداد در طول اجرای پروژه هزینههای خود را به همراه نرخ سود ناشی از سرمایهگذاری و همچنین دستمزد اجرای کار دریافت نماید. این نوع قرارداد را اصطلاحاً قرارداد EPC مینامند.پیمانکار وظیفه دارد تا سرمایهگذار پروژه را پیدا کند. این روش زمانی انجام میشود که در لحظهی آغاز پروژه هم کارفرما و هم پیمانکار توان مالی کافی را ندارند. در این صورت باید به دنبال سرمایهگذار باشند. وظیفه پیدا کردن سرمایهگذار بر عهده پیمانکار است. به این روش اصطلاحاً قرارداد EPCTF گفته میشود.یک نکته مهم
در قراردادهای معمول EPC اصولا تامین سرمایه جهت انجام قرارداد بر عهده کارفرما یا کشور میزبان میباشد. اما گاهی این امر بنابر دلایلی از جمله نبود سرمایه کافی نزد کشور میزبان به پیمانکار واگذار میگردد. به همین دلیل گاهی در کنار EPC عبارت F یا F+ را نیز میبینیم که بکار میرود. در این صورت دو حالت بروز مینماید:
- تامین مالی و سرمایه انجام قرارداد بر عهده پیمانکار قرار میگیرد.
- معرفی سرمایهگذار بر عهده پیمانکار است.
در صورت اول پیمانکار خود تقبل هزینهها را بر عهده میگیرد و پس از انجام عمل مورد قرارداد هزینههای خود را همراه با نرخ ناشی از سرمایهگذاری خود دریافت میدارد که به این مدل، قراردادهای EPCF گفته میشود. یعنی پیمانکار هم کارمزد انجام قرارداد را دریافت میدارد و هم سود مربوط به تامین سرمایه انجام قرارداد
در تمامی این اصطلاحات F مخفف عبارت FINANCE است.
در صورت دوم یعنی معرفی سرمایه گذار توسط پیمانکار، در اصل دو قرارداد منعقد میگردد. یک قرارداد بین سرمایهگذار و کشور میزبان و یک قرارداد بین پیمانکارِ EPC و کشور میزبان که به این نوع قراردادها EPC+F گفته میشود.
در اصطلاحِ قراردادهای EPCF تامین مالی بر عهده پیمانکار ولی در اصطلاح EPC+F معرفی سرمایهگذار با پیمانکار است و خود پیمانکار سرمایهگذار نیست.